Kitap Özeti Nasıl Çıkarılır?

Merhaba sevgili okuyucular! Kurallarına uygun ve kaliteli bir özetin nasıl olması gerektiği ile ilgili yazıma hoş geldiniz. Aslında internet ortamında bu konu ile ilgili birçok yazı var; ancak bahsettiğim yazıların daha çok akademik türde olması ve aşırı derecede ayrıntılı olması, aynı zamanda özet çıkarılırken uyulması gereken dil bilgisi kuralları konusunda eksik olması gibi sebeplerden dolayı, ben de bir yazı yazmanın uygun olacağını düşündüm. Şimdi dilerseniz, bir kitap veya metin özeti çıkarılırken, takip edilmesi gereken aşamaları tek tek inceleyelim.

Kitabı veya Metni Okuma-Anlama Aşaması

   Elbette ki bir metin veya kitabın özetini çıkarabilmenin ilk aşaması kitabı veya metni okuyarak anlamaktır. Neyi özetini çıkaracaksanız verimli bir şekilde okuyun. Okurken gerekirse çok küçük notlar alın veya anahtar kelimeler belirleyin.

   Ezberlenmesi gereken çok önemli bilgiler varsa (tarih, isim vs.) onları mutlaka not edin. Okuduğunuzu anlamadıysanız, tekrar okumaktan çekinmeyin. Anlamak için ise, eğer okuduğunuz bir romansa, kendinizi olaylara dahil etmeye çalışın. Yani bir nevi romanın kahramanı siz olun. Onun yaşadıklarının sizin yaşadığınızı düşünün. Böylece, kitabın hafızanızda kalıcılığı çok daha etkili olacaktır.

Kitap özeti

Özet Çıkarma Aşaması ve Dil Bilgisi Kuralları

   Şahsen benim; bir kitap, hikaye veya metin özetinde en çok dikkat ettiğim hususlardan bir tanesi, dil bilgisi kurallarıdır. Bu dil bilgisi kurallarından kastettiğim şey ise, özette kullanılan zamandır. Özet çıkarmadan önce, özetinizi hangi zaman kipi ile yapacağınıza mutlaka karar vermelisiniz.

   Özetlerde, birden fazla zaman kipi kullanılabilir: Bunlar; Bilinen Geçmiş Zaman (-di’li geçmiş zaman), Duyulan Geçmiş Zaman (miş’li geçmiş zaman), Geniş Zaman vs. olabilir.

   Benim sizlere tavsiyem; özellikle roman, hikâye özetlerinde geniş zamanı kullanmanızdır. Öyle ki bir kitap özetine en çok yakışan zaman budur. Dikkat ederseniz, anlattığımız fıkraların neredeyse tamamı geniş zaman ile anlatılır. Örneğin, ‘’Nasrettin Hoca geldi, şunu yaptı, bunu etti.’’ demeyiz de; ‘’Nasrettin Hoca gelir, şunu yapar, bunu eder’’ gibi bir anlatımı yeğleriz.

    Dikkat edilmesi gereken diğer bir husus ise, özetin hangi zamanda yapılacağına karar verdikten sonra, sadece o zamanı kullanmaktır. Öğrencilerin düştüğü en büyük gaf, bu kurala uymamaktır. Örneğin bir öğrenciden bir metnin özetini çıkarmasını istediğimde öğrenci şuna benzer bir şeyler yapabiliyor:

   ‘’Nasrettin Hoca, yanına bir kase yoğurt alarak göl kenarına gider. Gölün dibine oturdu ve göle yoğurdu çalmaya başladı. Oradan geçen komşusu, Nasrettin Hoca’nın ne yaptığını merak eder ve ‘’Nasrettin hoca ne yapıyorsun?’’ demiş. ‘’

   Örnekte gördüğünüz gibi karman çorman bir anlatım yapılmış. Fıkra anlatılırken; önce geniş zaman (gider) kullanılmış. Sonra bilinen geçmiş zaman (başladı), daha sonra duyulan geçmiş zaman (demiş)’a geçiş yapılmış. Buna benzer özetler yanlış özetlerdir. Olması gereken ise şuna benzer olmalıdır.

   ‘’Nasrettin Hoca, yanına bir kase yoğurt alarak göl kenarına gider. Gölün dibine oturur ve göle yoğurdu çalmaya başlar. Oradan geçen komşusu, Nasrettin Hoca’nın ne yaptığını merak eder ve ‘’Nasrettin hoca ne yapıyorsun?’’ der. ‘’

   Burada ise tamamı geniş zamanla çekimlenmiş cümleler kurduk. Bu anlatım ise düzgün bir anlatımdır.

   Tabi, geniş zaman bir zorunluluk değildir. Başka zamanlar da kullanmanız mümkündür. Bu, sizin tercihinizdir. Yeter ki hangi zamanı seçerseniz seçin, o zaman konusunda istikrarlı olun, yani diğer zamanlara atlamayın! Bu da duyulan geçmiş zaman ile bir anlatım:

   ‘’Nasrettin Hoca, yanına bir kase yoğurt alarak göl kenarına gitmiş. Gölün dibine oturmuş ve göle yoğurdu çalmaya başlamış. Oradan geçen komşusu, Nasrettin Hoca’nın ne yaptığını merak etmiş ve ‘’Nasrettin hoca ne yapıyorsun?’’ demiş. ‘’

Özet Çıkarma Aşaması

Kitabınızı veya metninizi anlayıp, anlatımda kullanacağınız zamanı da belirlediyseniz artık özetinizi çıkarmaya başlayabilirsiniz. Burada özeti neden çıkarmanız gerektiği, önemlidir. Örneğin sizden sadece kitabın özeti değil de kitabın tahlili de istendiyse, yani kitabın incelenmesi istendiyse yapmanız gereken başka şeyler de bulunmaktadır. Örneği özetten önce; kitabın yazarı hakkında bilgiler verebilir, kitabın konusunu birkaç cümle ile ifade edebilirsiniz.

   Yine kitapta geçen kişilerin (kahraman) tahlili istendiyse, o kahramanların isimlerini yazarak, kişisel özelliklerinden bahsetmeniz gerekecektir

   Son etapta da ne anladıysanız; kitabın akış sıralamasına uygun olarak anlatabilirsiniz. Bunu yaparken, kitapta olmayan olayları eklemeden, kitabı eleştirmeden, yargılamadan ve kendi düşüncelerinizi katmadan yapmalısınız.

   Özetiniz bittikten sonra da kitap hakkındaki düşüncelerinizi birkaç cümle ile ifade edebilirsiniz.